Япониянинг янги Таълим ва Бандлик тизими: Хорижий истеъдодлар билан ҳамжиҳатликда яшаш

Кириш: Япониянинг меҳнат бозори ва хорижий истеъдод сиёсатида янги йўналиш

Япония ҳозирги кунда аҳолининг тез қариши ва туғилиш даражасининг пасайиши туфайли кўплаб соҳаларда жиддий ишчи кучи танқислигига дуч келмоқда. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун Япониянинг хорижий ишчилар борасидаги сиёсати катта бурилиш нуқтасида турибди. Ички ишчи кучи танқислигига қўшимча равишда, истеъдодлар учун кучайиб бораётган халқаро рақобат Японияни хорижий кадрлар учун «танлов мамлакати»га айланиш заруриятини оширмоқда. Шу нуқтаи назардан, узоқ йиллар давомида амал қилиб келган Техник стажёрларни тайёрлаш дастури (TITP) ривожланиш йўли билан тугатилмоқда (Эслатма: ҳукумат «ривожланиш йўли билан тугатилган» ёки «тубдан қайта кўриб чиқилган» каби атамаларни ишлатади ва баъзилар буни аслида тизим ўзгариши ёки янгиланиши деб билади). Унинг ўрнига «Таълим ва Бандлик тизими» (育成就労制度 – Ikusei Shuro Seido) янгитдан ташкил этилиб, Япониянинг хорижий истеъдодларни қабул қилишини янги босқичга олиб чиқмоқда. Ушбу янги тизим нафақат ишчи кучини қабул қилишни, балки хорижий истеъдодларни тизимли равишда тайёрлашни ва уларни Махсус малакали ишчи (SSW) тизими билан боғлашни мақсад қилган бўлиб, Япон жамияти ва хорижий кадрлар учун яхшироқ келажак қуришга интилмоқда. Ушбу мақола ушбу Таълим ва Бандлик тизими ҳақида батафсил тушунтириш беради.

Таълим ва Бандлик тизими нима?: Асосий мақсадлар ва тамойиллар

Таълим ва Бандлик тизими Япониянинг хорижий истеъдодларни қабул қилиш ёндашувини сезиларли даражада ўзгартириш имкониятига эга. Унинг марказида иккита аниқ мақсад ва уларга эришиш учун асосий тамойиллар ётади.

«Истеъдодларни ривожлантириш» ва «Инсон ресурсларини таъминлаш»: Тизимнинг икки асосий мақсади

Ушбу тизим расман қуйидаги иккита мақсадни эълон қилади:

1. Истеъдодларни ривожлантириш (Ikusei): Белгиланган саноат соҳаларида (Таълим ва Бандлик саноат соҳалари) Махсус малакали ишчи тоифаси 1 (SSW1)га тенг малакага эга инсон ресурсларини ривожлантириш.
2. Инсон ресурсларини таъминлаш (Kakuho): Ўша соҳаларда кадрларни таъминлаш.

Асосий сиёсатдаги ўзгариш Япониянинг ички вазиятидан келиб чиққан «инсон ресурсларини таъминлаш»ни тизим мақсади сифатида расман тан олишдадир, бу асосан «халқаро ҳисса»ни келтирган TITPдан фарқ қилади. Бу TITPдаги «мақсад ва ҳақиқат ўртасидаги номувофиқлик» бўйича узоқ йиллик танқидларга жавоб бериш ва сиёсат шаффофлигини оширишга уриниш сифатида қаралади.

Тизим фаолияти учун асосий тамойиллар

Ушбу тизим учун ҳукумат томонидан белгиланган асосий тамойилларга қуйидагилар киради:

• Одатда уч йиллик таълим даври орқали кадрларни SSW1 даражасигача ривожлантириш.
• Мақсадли соҳаларни асосан SSWнинг махсус саноат соҳалари билан мослаштириш.
• Муайян шартлар остида шахс ташаббуси билан иш жойини ўзгартиришга (転職 – tenshoku) рухсат бериш.
• Хорижий ишчилар учун қўллаб-қувватлаш ва ҳимоя тизимларини мустаҳкамлаш (масалан, янги назорат ва қўллаб-қувватлаш ташкилотларини ташкил этиш).
• Юборувчи мамлакатлар билан ҳамкорлик қилиш орқали (масалан, Ҳамкорлик меморандумлари – MOCs тузиш) тегишли юбориш тартиб-қоидаларини таъминлаш.

Ушбу тамойиллар TITP муаммоларидан олинган сабоқларга асосланган ҳолда, ҳақиқат, ишчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва карьерани ривожлантиришни ҳисобга олган ҳолда янада уйғун тизим яратишни мақсад қилади.

Нега ўзгариш?: Техник стажёрларни тайёрлаш дастури (TITP)дан Таълим ва Бандлик тизимига

Таълим ва Бандлик тизимининг яратилиши узоқ йиллар давомида амал қилиб келган TITPни қийнаб келган кўплаб жиддий муаммоларни ҳал қилиш заруриятига бевосита жавобдир. Ушбу масалаларга асосланиб TITP «ривожланиш йўли билан тугатилмоқда».

Техник стажёрларни тайёрлаш дастурининг асосий муаммолари

Фаолияти давомида TITP ички ва халқаро миқёсда қаттиқ танқидларга учради. Асосий муаммоларга қуйидагилар киради:

• Мақсад ва ҳақиқат ўртасидаги номувофиқлик: «Халқаро ҳисса» ва «малака узатиш» расмий мақсадлари ҳамда танқисликка дуч келган соҳалар учун ишчи кучи таъминоти сифатида хизмат қилиш ҳақиқати ўртасида сезиларли бўшлиқ мавжуд эди.
• Инсон ҳуқуқларининг жиддий бузилиши: Паст иш ҳақи, ноқонуний қўшимча иш вақти (ойига 170 соатдан ошган ҳолатлар қайд этилган), зўравонлик, таъқиб, тўланмаган иш ҳақи (жами 11 миллион иенлик ҳолатлар қайд этилган) ва ёмон яшаш шароитлари (масалан, шахсий буюмларни сақлаш жойининг етишмаслиги, ёнғин хавфсизлиги ускуналарининг етарли эмаслиги) кенг тарқалган эди. Ҳатто «қулга ўхшаш шароитлар» ҳақидаги айбловлар ва ҳомиладорлик ва туғруқни тақиқловчи норасмий қоидалар билан боғлиқ ҳолатлар ҳам мавжуд бўлиб, булар инсон ҳуқуқлари борасида жиддий муаммолар туғдирган.
• Иш жойини ўзгартиришга чекловлар ва қочиб кетувчилар сонининг ортиши: Стажёрнинг ўз хоҳишига кўра иш жойини ўзгартириш (ўтказиш)га одатда рухсат берилмаганлиги сабабли, ёмон иш шароитларидан қочиш қийин эди. Натижада, қочиб кетган стажёрлар сони узлуксиз ошиб, 2022 йилда 9,006 нафарга ва 2023 йилда рекорд даражадаги 9,753 нафарга етди. Японияга келганда паст иш ҳақи ва қарз муаммолари ушбу ғойиб бўлишлар ортидаги ўзаро боғлиқ омиллар сифатида кўрсатилган.
• Ҳаддан ташқари юқори тўловлар ва қарз муаммолари: Юборувчи мамлакатлардаги виждонсиз воситачилар ёки айрим юборувчи ташкилотлар стажёрлардан юқори тўловлар ва гаров пуллари ундириш ҳолатлари кенг тарқалган эди. Масалан, Вьетнамда ўртача 650,000 иен атрофида тўлов ундирилгани хабар қилинган, бунда қонуний чегаралардан ошиб кетган мисоллар ҳам бор. Стажёрлар Японияга келишдан олдин катта қарзларга ботиб, «қарз қуллиги» деб танқид қилинган вазиятларга олиб келган, бунда улар паст иш ҳақи ва ёмон муомалани қабул қилишга мажбур бўлганлар. Япониянинг назорат қилувчи ташкилотлари юборувчи ташкилотлардан «кикбэк» талаб қилиш каби таркибий муаммолар ҳам кўрсатилган бўлиб, бу тизимнинг ишончлилигига путур етказган.
• Назорат қилувчи ташкилотларнинг самарасизлиги: Амалга оширувчи компанияларни назорат қилиш ва йўналтириш учун масъул бўлган назорат қилувчи ташкилотлар кўпинча ўз вазифаларини етарли даражада бажара олмаган, нотўғри хатти-ҳаракатларни эътиборсиз қолдирган ёки стажёрларнинг ҳимоясидан кўра компаниялар манфаатларини устун қўйган.
• Аниқ карьера йўлининг йўқлиги: Тизимда таълимни тугатгандан сўнг аниқ карьера йўли мавжуд эмас эди ва SSW каби бошқа мақомларга ўтиш осон эмас эди.

Ушбу муаммолар халқаро танқидларга сабаб бўлиб, ҳукумат экспертлар гуруҳини TITPни «ривожланиш йўли билан тугатиш» ва ҳақиқатга мос келадиган янги тизим яратишни таклиф қилишга ундади. Шундай қилиб, Таълим ва Бандлик тизимига ўтиш ушбу муваффақиятсизлик ва самарасизлик меросига муқаррар жавобдир.

Таълим ва Бандлик тизимида нима янгиликлар бор!: Асосий хусусиятлар ва ўзгаришлар

Таълим ва Бандлик тизими TITPнинг қийинчиликларидан олинган сабоқларга асосланган ҳолда кўплаб янги механизмлар ва ғояларни ўз ичига олади. Асосий хусусиятларни батафсил кўриб чиқайлик.

Мақсадли саноат соҳалари қайсилар?

Таълим ва Бандлик тизими томонидан мақсад қилинган саноат соҳалари, асосан, Махсус малакали ишчи (SSW) тизимининг «махсус саноат соҳалари» билан мослаштирилган. Бу янги тизим остида тайёрланган кадрлар SSW1 мақомига осонлик билан ўтиши мумkin бўлган тузилмани яратишни мақсад қилади.

2024 йил ҳолатига кўра, қуйидаги 16 та соҳа махсус саноат соҳалари сифатида белгиланган ва Таълим ва Бандлик тизими учун номзодлар ҳисобланади:

1. Ҳамширалик парвариши
2. Биноларни тозалаш бошқаруви
3. Саноат машинасозлиги, электр/электрон ахборот билан боғлиқ саноатлар (аввалги Машина қисмлари ва асбоблари/Саноат машинасозлиги/Электр, электроника ва ахборот саноатлари)
4. Қурилиш
5. Кемасозлик ва кема машинасозлиги
6. Автомобилларни таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш
7. Авиация
8. Турар жой
9. Қишлоқ хўжалиги
10. Балиқчилик ва аквакультура
11. Озиқ-овқат ва ичимликлар ишлаб чиқариш
12. Овқатланиш хизмати саноати
13. Йўл транспорти (2024 йилда қўшилган)
14. Темир йўл (2024 йилда қўшилган)
15. Ўрмон хўжалиги (2024 йилда қўшилган)
16. Ёғоч саноати (2024 йилда қўшилган)

Бироқ, ушбу соҳалар ичида ҳам, «ички таълим учун номувофиқ» деб ҳисобланган йўналишлар истисно қилиниши мумkin. Мақсадли соҳаларнинг якуний рўйхати ва ҳар бир соҳа учун батафсил қоидалар ишлаб чиқиладиган «Соҳага хос операцион йўриқномалар» (分野別運用方針 – Bun’ya-betsu Un’yō Hōshin) томонидан белгиланади. Яна бир янги хусусият – ҳар бир соҳада хорижий ишчилар учун «Кутилаётган қабул сони» (受入れ見込数 – Ukeire Mikomisuu) белгиланишидир, бу ҳукумат томонидан бошқариладиган юқори чегара сифатида хизмат қилади. Бундан ташқари, қишлоқ хўжалиги ва балиқчилик каби юқори мавсумийликка эга соҳалар учун, операцион эҳтиёжларга асосланган ҳолда юбориш орқали иш тартиблари орқали қабул қилишга рухсат берилиши кутилмоқда.

Хорижий истеъдодлар учун зарур бўлган малакалар ва япон тили билим даражаси

Таълим ва Бандлик тизими хорижий ишчилардан таълим даври давомида кириш пайтидан бошлаб босқичма-босқич малака ва япон тили билим даражасини эгаллашни талаб қилади. Бу фақат ишчи кучини таъминлашдан кўра SSW мақомига осон ўтишга йўналтирилган «ривожлантириш»га урғу берилишини ва малака стандартлаштирилишини мақсад қилишини акс эттиради.

Кириш/Иш бошлаш пайтидаги шартлар

• Малакалар: Аниқ малака талаблари қўйилмаган.
• Япон тили билим даражаси: Ишни бошлашдан олдин, шахслар Япон тили малака имтиҳони (JLPT) N5га тенг (CEFR A1 даражаси) ёки ундан юқори имтиҳонни топширган бўлиши ёки тенг қийматли япон тили курсини тугатган бўлиши керак.

Таълим даври (одатда 3 йил) давомидаги мақсадлар ва баҳолаш мезонлари

• Таълим мақсади: Уч йиллик иш орқали SSW1га тенг малака даражаларига ва JLPT N4 (CEFR A2 даражаси)га тенг япон тили билим даражасига эришиш.
• Баҳолаш босқичлари:
  • Биринчи йил охиригача: «Асосий даража» (基礎級 – Kiso-kyu) малака имтиҳони ёки унга тенг имтиҳонни топшириш. Шунингдек, киришдан олдин A1 имтиҳонини топширмаган бўлса, шу пайтгача топшириш.
  • Ишчи ташаббуси билан ўтказиш пайтида (1-2 йиллик ишдан сўнг): Асосий даража малака имтиҳони ёки унга тенг имтиҳонни топшириш, ВА махсус соҳа учун белгиланган япон тили билим даражаси имтиҳонини (A1-A2 диапазони ичида) топшириш.
  • SSW1га ўтиш пайтида (одатда 3 йил охирида): «3-даража» (３級 – San-kyu) малака имтиҳони ёки унга тенг имтиҳон, ёки SSW1 баҳолаш имтиҳонини топшириш, ВА JLPT N4 (CEFR A2 даражаси)га тенг ёки ундан юқори япон тили билим даражаси имтиҳонини топшириш.

Яшаш муддати одатда уч йил, аммо агар ишчи муваффақиятсизликка учраса, имтиҳонларни қайта топшириш учун бир йилгача узайтиришга рухсат берилиши мумkin, агар маълум шартлар бажарилса (масалан, қабул қилувчи ташкилот тегишли таълим берган бўлса). Таълим ва Бандлик мақоми остида бирга келган оила аъзоларига одатда рухсат берилмаслигини эътиборга олинг.

«Таълим ва Бандлик режаси» нима?: Сертификатлаштириш ва аниқ мазмун

Таълим ва Бандлик тизимининг марказида ҳар бир хорижий ишчи учун яратилган ва сертификатланган «Таълим ва Бандлик режаси» (育成就労計画 – Ikusei Shuro Keikaku) ётади. Қабул қилувчи ташкилот (иш берувчи) ушбу режани яратади, уни янги ташкил этилган «Хорижий фуқаролар учун бандликни ривожлантириш ташкилоти» (ONEFN – 外国人育成就労機構) томонидан сертификатлаштирилиши керак. Ушбу сертификатлаштириш жараёни қабул қилувчи ташкилотнинг таълим, қўллаб-қувватлаш ва иш шароитларига оид мажбуриятларини бажаришини таъминлаш ва шу орқали жавобгарликни ошириш учун муҳим механизмдир.

Таълим ва Бандлик режаси асосан қуйидагиларни ўз ичига олади:

• Таълим ва бандлик муддати (одатда 3 йил ичида)
• Таълим мақсадлари (иш тафсилотлари, эгалланиши керак бўлган малакалар, мақсадли япон тили даражаси ва б.)
• Таълим мазмуни ва усуллари (OJT, Off-JT, япон тилини ўрганишни қўллаб-қувватлаш ва б.)
• Иш шароитлари (иш ҳақи, иш соатлари, байрамлар ва б., меҳнат қонунчилигига мувофиқ)
• Қўллаб-қувватлаш тизими (яшаш учун ёрдам, маслаҳат тизими ва б.)
• Хорижий фуқаро томонидан юборувчи ташкилотга тўланган тўловларнинг асоссиз равишда юқори эмаслигини тасдиқлаш.

Ушбу режа тизимни бошқаришда марказий ҳужжат сифатида хизмат қилади, таълим, қўллаб-қувватлаш ва иш шароитларига оид қабул қилувчи ташкилотнинг аниқ мажбуриятларини аниқ баён этади.

Тизимни қўллаб-қувватловчи уч асосий ташкилот ва уларнинг роллари

Қабул қилувчи ташкилотлар (Таълим берувчи компаниялар ва б.)

Булар хорижий ишчиларни тўғридан-тўғри ишга ёллайдиган ва сертификатланган Таълим ва Бандлик режаси асосида таълим берадиган компаниялардир. Улар OJT ва зарур таълимни таклиф қилиши, тўғри иш шароитларини таъминлаши ва кундалик ҳаёт учун қўллаб-қувватлаш кўрсатиши талаб этилади.

Назоратни қўллаб-қувватлаш ташкилотлари (Янги назорат органлари)

Ушбу ташкилотлар TITPнинг «назорат қилувчи ташкилотлари» (監理団体 – Kanri Dantai)ни алмаштиради. Улар рухсатнома тизими остида фаолият юритади ва сифатни яхшилаш мақсадида ташқи аудиторларни мажбурий ўрнатишни ўз ичига олган ҳолда ўзларидан олдингиларга қараганда қаттиқроқ стандартларга бўйсунади. Улар аудит ўтказади ва қабул қилувчи ташкилотларга йўл-йўриқ беради, режа яратишни қўллаб-қувватлайди, аризаларни кўриб чиқади, ишчиларнинг маслаҳатларига жавоб беради ва ишга жойлаштириш хизматларини таклиф қилади. Қабул қилувчи ташкилотлар билан тил бириктиришнинг олдини олиш учун, бир вақтнинг ўзида лавозим эгаллашни тақиқлаш каби манфаатлар тўқнашувини олдини олиш қоидалари ҳам кучайтирилган.

Хорижий фуқаролар учун бандликни ривожлантириш ташкилоти (ONEFN: Тизимнинг асосий институти)

Техник стажёрларни тайёрлаш ташкилотини (OTIT – 外国人技能実習機構) қайта ташкил этиш орқали ташкил этилган ONEFN, Таълим ва Бандлик режаларини сертификатлайди. Бундан ташқари, унга Таълим ва Бандлик хорижий фуқароларига қўллаб-қуvватлаш ва ҳимоя қилиш (маслаҳатлар, ахборот тақдим этиш) янги вазифаси юклатилган, айниқса шахсларнинг ўзлари ташаббус қилган иш жойини ўзгартиришларни қўллаб-қувватлаш. Бундан ташқари, унинг роли SSW1 хорижий фуқаролари учун маслаҳат ва ёрдам хизматларини ўз ичига олиш учун кенгаяди, ишчиларни ҳимоя қилишга каттароқ эътибор қаратади.

«Иш жойини ўзгартириш» (Tenshoku) қандай ўзгаради?: Шартлар ва таъсирлар

Таълим ва Бандлик тизимидаги энг эътиборга лойиқ ўзгаришлардан бири иш жойини ўзгартиришга оид қоидалар билан боғлиқ. Ишчининг ўз хоҳишига кўра иш жойини ўзгартириш, бу одатда TITP остида тақиқланган эди, маълум шартлар остида мумkin бўлади. Ушбу ўтказиш қоидаси ишчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилишни кучайтириш (TITPнинг камчилигини бартараф этиш) ва иш берувчининг хавотирлари (истеъдодларнинг чиқиб кетиш хавфи, таълим сармоясини қоплаш) ҳамда минтақавий/компаниялараро кадрлар номутаносиблиги каби масалалар ўртасида мувозанатни сақлашга ҳаракат қилади.

Ишчи ташаббуси билан ўтказиш учун асосий шартлар

• Минимал иш даври: Ҳар бир соҳа учун белгиланган маълум бир давр мобайнида (ҳозирда «1 йилдан 2 йилгача бўлган оралиқда» белгилаш режалаштирилган, бир йилдан кейин ўтказишни мақсад қилган ҳолда, лекин соҳага қараб узоқроқ бўлиши мумkin) айни қабул қилувчи ташкилотда ишлаган бўлиши керак. Агар давр бир йилдан ошса, бир йилдан кейин иш ҳақини ошириш каби муомалани яхшилаш чоралари ҳам кўриб чиқилмоқда.
• Малакалар ва япон тили билим даражаси: «Асосий даража» малака имтиҳони ёки унга тенг имтиҳонни топширган бўлиши керак, ВА махсус соҳа учун белгиланган япон тили билим даражаси имтиҳонини («A1-A2га тенг» диапазони ичида) топширган бўлиши керак.
• Иш доираси: Янги иш жойидаги иш олдинги Таълим ва Бандлик режасида белгиланганидек айни «иш тоифаси» (業務区分 – Gyomu Kubun) ичида бўлиши керак.

Қабул қилувчи ташкилотнинг банкротлиги ёки зўравонлиги каби «муқаррар ҳолатлар» туфайли ўтказишлар ҳам аввалгига қараганда кенгайтирилган доирага ва янада мослашувчан тартибларга эга бўлиши режалаштирилган. Ўтказиш пайтида олдинги қабул қилувчи ташкилот томонидан қилинган харажатлар (масалан, бошланғич харажатлар) учун адолатли товон пули олишга рухсат берадиган механизмлар ҳам кўриб чиқилмоқда.

Ушбу ўтказиш тизими ишчилар ҳимоясини кучайтирган ҳолда, иш берувчилар учун 1-2 йилдан кейин тайёрланган кадрларни йўқотиш хавфини ва истеъдодлар номутаносиблиги ҳақидаги хавотирларни ҳам келтириб чиқаради, айниқса ишчиларни қишлоқ жойларидан узоқ шаҳар ҳудудларида тўплаш орқали.

Махсус малакали ишчи (SSW) мақомига кўтарилиш

SSW1га ўтиш учун шартлар

Тизим SSW1га ўтиш билан унинг марказида ишлаб чиқилган. Одатда, уч йиллик Таълим ва Бандлик режасини тугатиш ва қуйидаги имтиҳонларни топшириш талаб этилади:

• Малака имтиҳони: 3-даражали малака имтиҳони ёки унга тенг имтиҳон, ёки SSW1 баҳолаш имтиҳони.
• Япон тили малака имтиҳони: JLPT N4га тенг (CEFR A2 даражаси) ёки ундан юқори.

Таълим даврида ҳам SSW1га олдинроқ ўтиш мумkin, агар ушбу имтиҳон талаблари бажарилса ва маълум бир бандлик даври тугатилса. SSW1 учун яшаш муддати жами беш йилга чекланган ва бирга келган оила аъзоларига одатда рухсат берилмайди.

SSW2га йўл

SSW1дан SSW2га ўтиш мумkin, бу янада илғор малакаларни талаб қилади. SSW2 мақомида яшаш муддатини янгилашлар сонига чекланмаган ва агар талаблар бажарилса, оила аъзолари (эр/хотин, болалар) бирга яшашга рухсат берилади, бу эса узоқ муддатли яшаш ёки доимий яшашга йўл очади.

У қачон бошланади?: Тизимнинг амалга оширилиш вақти ва ўтиш чоралари

Таълим ва Бандлик тизимини жорий этувчи ўзгартирилган қонунлар 2024 йил 21 июнда эълон қилинди. Тизим эълон қилинган санадан бошлаб уч йил ичида Вазирлар Маҳкамаси қарори билан белгиланган санада кучга киради (2027 йил 20 июндан кечиктирмай). Баъзи хабарлар мақсадли амалга ошириш санаси сифатида 2027 йил 1 апрелни таклиф қилади.

Тизим кучга киргандан сўнг, TITP дарҳол бекор қилинмайди. Тахминан уч йиллик ўтиш даври режалаштирилган, бу даврда иккала тизим ҳам бирга мавжуд бўлади. Тўлиқ ўтиш 2030 йил атрофида кутилмоқда. Ўтиш чораси сифатида, амалга ошириш санасида Японияда техник стажёр сифатида яшаётган шахслар асосан ўзларининг мавжуд TITP режалари асосида таълимларини давом эттиришлари мумkin. Муайян шартлар остида кейинги босқичга ўтиш (масалан, TITP 1-даражадан 2-га, ёки 2-даражадан 3-га (чекланган))га ҳам рухсат берилади. Бироқ, улар TITPдан янги Таълим ва Бандлик тизимига ўта олмасликларини эътиборга олиш муҳим.

Манфаатдор томонларнинг фикрлари: Кутилмалар ва хавотирлар

Таълим ва Бандлик тизимининг жорий этилиши турли манфаатдор томонлар учун турлича оқибатлар ва таъсирларни келтириб чиқаради.

Ҳукумат нимани мақсад қилган

Ҳукумат TITP муаммоларини ҳал қилиш ва хорижий истеъдодлар учун жозибадор ва барқарор қабул тизимини қуришни мақсад қилган. Келтирилган асосий фойдалар орасида аниқ икки томонлама мақсадлар (истеъдодларни ривожлантириш ва кадрларни таъминлаш), таркибий карьера йўллари, кучайтирилган ишчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва ҳамжиҳат жамиятни тарғиб қилиш киради.

Иш берувчи (қабул қилувчи ташкилот) нуқтаи назарлари

Қабул қилувчи компаниялар учун истеъдодлар йўлини таъминлаш ва силлиқ бошланғич мулоқот каби потенциал имкониятлар мавжуд. Бироқ, ёлланма харажатларнинг ошиши, ўтказишлар туфайли истеъдодларнинг чиқиб кетиш хавфи ва таълим ҳамда қўллаб-қувватлаш тизимларини кучайтириш зарурияти каби юк ва хавотирлар ҳам мавжуд. Истеъдодларнинг чиқиб кетиши ҳақидаги хавотирлар айниқса қишлоқ жойларидаги компаниялар ва КЎБлар орасида кучли бўлиб, улар иш ҳақи бўйича рақобатлашишда қийналишлари мумkin. Бизнес ташкилотлари ҳам компаниялар бажариши керак бўлган рол ҳақида тавсиялар берган, бунга иш ҳақини ошириш саъй-ҳаракатлари, кўп тилли қўлланмалар тайёрлаш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишни кучайтириш, карьера режаларини тақдим этиш ва яшаш учун ёрдамни кучайтириш киради, бу қабул қилувчи ташкилотлардан ҳам мослашиш кутилаётганини кўрсатади.

Хорижий ишчилар учун потенциал фойда ва зарарлар

Ишчиларнинг ўзлари учун, аниқроқ узоқ муддатли карьера йўллари ва яхшиланган ҳуқуқ ҳимояси каби потенциал афзалликлар мавжуд. Бошланғич қарз юкини камайтириш имконияти ҳам мавжуд, аммо бу юборувчи мамлакатлар билан тузилган MOCларнинг самарадорлиги ва тўловлар шаффофлиги ҳамда тартибга солишга қаратилган саъй-ҳаракатларга боғлиқ. Бироқ, ўтказиш талабларини бажаришдаги тўсиқлар (минимал иш даври, имтиҳонлар), имтиҳонларни топшириш босими, эксплуатациянинг доимий хавфи ва Таълим ҳамда Бандлик ва SSW1 даврларида оила аъзоларини олиб келишдаги чекловлар каби муаммолар ва заифликлар сақланиб қолмоқда.

Касаба уюшмалари ва бошқа гуруҳларнинг фикрлари

Касаба уюшмалари, адвокатлар уюшмалари ва шунга ўхшаш гуруҳлар тизимнинг йўналишини маълум даражада тан олишади, аммо кўплаб хавотирларни билдиришади ва ишчиларни ҳимоя қилиш нуқтаи назаридан қаттиқроқ фаолият юритиш ва тизимни такомиллаштиришни талаб қилишади. Хусусан, улар тизим фақат арзон ишчи кучини таъминлаш воситасига айланмаслигини, япон ишчилари билан солиштирганда тенг муомала (тенг иш учун тенг иш ҳақи)ни тўлиқ амалга ошириш, янада мослашувчан ўтказиш қоидалари (масалан, бир йилдан кейин ўтказиш эркинлиги), самарали назорат ва қўллаб-қувватлаш тизимларини яратиш ҳамда инсон ҳуқуқлари бузилишини йўқ қилишни қатъий талаб қилишади.

Келажакдаги муаммолар ва истиқболлар

Таълим ва Бандлик тизими Япониянинг хорижий ишчи сиёсати учун муҳим қадамни англатса-да, унинг муваффақияти кўплаб муаммоларни енгишга боғлиқ.

Енгилиши керак бўлган асосий тўсиқлар

• Самарали инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва эксплуатациянинг олдини олишни йўлга қўйиш: Асосий мақсад, аммо TITP муваффақиятсизликларидан сабоқ олиб, унинг самарадорлиги синовдан ўтказилади. Иш жойи даражасида инсон ҳуқуқлари ҳақидаги хабардорликни ошириш, нафақат расмий равишда, балки муҳим аҳамиятга эга.
• Номига эмас, балки ҳақиқий малака ривожлантиришни таъминлаш: Таълим режа бўйича давом этишини, ишчилар ишончли тарзда малакаларини оширишини таъминлайдиган механизмларни яратиш ва унинг амалга оширилишини текшириш муҳим.
• Юборувчи мамлакатлардаги воситачилар муаммоси ва ҳаддан ташқари юқори тўловлар муаммосини ҳал қилиш: MOCлар орқали самарали чора-тадбирлар зудлик билан зарур. Юборувчи мамлакат ҳукуматлари билан ҳамкорликни кучайтириш ва тўловлар шаффофлиги ҳамда тартибга солиш учун аниқ қоидаларни белгилаш талаб этилади.
• Ўтказишлар туфайли минтақалар ва компаниялар ўртасидаги кадрлар номутаносиблигини бошқариш: Маҳаллий ҳукуматларни жалб қилган ҳолда минтақавий кенгашлардан фойдаланадиган чора-тадбирлар режалаштирилган, аммо шаҳар ҳудудларига истеъдодларнинг чиқиб кетишини олдини олиш ва қишлоқ жойларидаги ишчи кучи танқислигини ҳал қилишга ёрдам бериш учун самарали фаолият зарур.
• Янги назорат ва қўллаб-қувватлаш ташкилотларининг (ONEFN, Назоратни қўллаб-қувватлаш ташкилотлари) самарадорлигини таъминлаш: Тизим муваффақияти учун муҳим омил; уларнинг мустақиллиги, мутахассислиги ва қатъий фаолиятини таъминлаш жуда муҳим. Дала шароитларини аниқ тушуниш ва йўналтириш учун етарли кадрлар ва бюджетга эга тизимни қуриш зарур.

Ушбу муаммоларни ҳал қилишдаги муваффақият ёки муваффақиятсизлик келажакдаги фаолият ва узлуксиз қайта кўриб чиқишга боғлиқ.

Тизимнинг келажаги ва Япониянинг келажаги

Таълим ва Бандлик тизими SSW тизими билан алоқаларни мустаҳкамлайди ва хорижий ишчилар учун узоқ муддатли карьера истиқболини таклиф қилиш орқали аввалги тизимлардан сезиларли тараққиётни англатади. Бироқ, шуни таъкидлаш жоизки, ушбу ислоҳот билан бир қаторда, доимий яшаш учун талаблар ҳам аниқлаштирилиб, қатъийлаштирилмоқда, масалан, солиқлар ёки ижтимоий суғурта бадалларини тўламасликни рухсатномани бекор қилиш асоси сифатида қўшиш орқали. Бу хорижий кадрларга нисбатан Япония сиёсатида мураккаб мувозанат ҳаракатини таклиф қилиши мумkin: меҳнат талабларини қондириш учун махсус соҳаларда узоқроқ қолишни рағбатлантириш, айни пайтда якуний доимий ўрнашиш устидан қаттиқроқ назоратни сақлаб қолиш. Истеъдодлар учун кучайиб бораётган глобал рақобат шароитида, ушбу янги тизим ҳақиқатан ҳам Япониянинг жозибадорлигини оширадими ва «танлов мамлакати»га айланиш учун етарли ислоҳотни ташкил этадими, буни аниқлаш учун операцион натижалар орқали узлуксиз текшириш зарур бўлади.

Хулоса: Хорижий истеъдодлар билан ҳамжиҳат жамият сари

Таълим ва Бандлик тизими Япониянинг хорижий ишчи сиёсатида муҳим бурилиш нуқтасини белгилайди. У ёмонлашиб бораётган ишчи кучи танқислигини бартараф этишга қаратилган, айни пайтда хорижий истеъдодларнинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва яхшироқ карьера йўлларини таъминлашни мақсад қилади. Бироқ, ушбу мақсадларга эришиш нафақат тизимнинг мураккаб дизайнига, балки унинг далада қатъий ва адолатли амалга оширилишига, тегишли ташкилотларнинг самарали фаолиятига, юборувчи мамлакатлар билан амалий ҳамкорликка ва бутун жамиятда қабул қилувчи муҳитни ривожлантиришга ҳам боғлиқ. Хусусан, TITPни қийнаб келган инсон ҳуқуқлари бузилишлари ва адолатсиз тўловлар ундирилишининг такрорланишини олдини олиш ҳамда ҳақиқий «ривожлантириш»ни таъминлаш тизимнинг ишончлилиги учун калит бўлади. Умид қиламизки, ушбу янги тизим Япония ва иштирок этаётган хорижий истеъдодлар учун самарали бўлади ва ҳақиқий ҳамжиҳат жамиятни амалга ошириш учун асос бўлиб хизмат қилади. Келажакдаги ўзгаришларни диққат билан кузатиб бориш ва заруратга қараб тизимни қайта кўриб чиқиш учун мослашувчанлик талаб этилади.